Niedawno temat renty dożywotniej znów trafił na wokandę. Wszystko za sprawą Ministerstwa Sprawiedliwości, które pracuje nad zmianami art. 388 Kodeksu cywilnego. To jeden z przepisów, którego nowelizacja miałaby ograniczyć skalę nadużyć i wyłudzeń w różnych obszarach życia. Chodzi nie tylko o umowy zawierane na sprzedaż garnków, koców, czy długoterminowych i nieopłacalnych produktów finansowych. Zmiany w art. 388 będą dotyczyć również rynku hipoteki odwróconej i umów renty dożywotniej. To branża, która mimo wielu postulatów wciąż nie doczekała się odrębnych regulacji, a potrzebuje ich jak żadna inna. Czy po nowelizacji przepisów seniorzy, którzy chcą podpisać umowę renty dożywotniej, a boją się utraty prawa własności do nieruchomości będą mogli spać spokojnie?
Na planowanych zmianach w KC może skorzystać m.in. branża hipoteki odwróconej. Przypomnijmy, że (w założeniu) artykuł 388 KC miał chronić osoby w ciężkiej sytuacji, niedoświadczone, zniedołężniałe lub posiadające niewystarczającą wiedzę – przed podpisaniem niekorzystnej dla siebie umowy, a właściwie doprowadzić do jej unieważnienia lub przeprowadzenia innych działań, które mogłyby zmierzać do rozwiązania umowy. Eksperci rynkowi nieraz podkreślali, że przepisy w obecnym kształcie nie były wystarczające. Planowane zmiany mają dać oręże osobom, które czują się wyzyskane.
– Warto przypomnieć, że obecnie, osoba, która podpisała niekorzystną dla siebie umowę ma dwa lata na jej zakwestionowanie. Ministerstwo Sprawiedliwości planuje taką zmianę przepisów, która umożliwi unieważnienie całej umowy na wniosek osoby wyzyskanej, choć oczywiście poszkodowany będzie mógł zdecydować, czy taką umowę chce unieważnić, czy doprowadzić do jej zmiany. Resort chce również, by uprawnienia wyzyskanego nie wygasały, lecz ulegały przedawnieniu (zastosowany zostałby podstawowy termin przedawnienia wynoszący 6 lat). W praktyce oznaczałoby to wydłużenie terminu, w którym osoba wyzyskana mogłaby skorzystać z przysługujących jej uprawnień, z 2 do 6 lat – mówi Małgorzata Rosińska, Kierownik Departamentu Prawnego Funduszu Hipotecznego DOM.
Robert Majkowski, Prezes Funduszu Hipotecznego DOM przyznaje, że – mimo nowelizacji art. 388 KC – która jest oczywiście potrzebna, nie można zapominać o wznowieniu prac nad ustawą o dożywotnim świadczeniu pieniężnym. – Każde przepisy, które chronią konsumentów przed wyłudzeniami są na wagę złota, ale pamiętajmy, że rynek hipoteki odwróconej działa w Polsce od ponad 10 lat, funkcjonują na nim zarówno instytucje profesjonalne zrzeszone w Związku Przedsiębiorstw Finansowych, jak i osoby prywatne lub podmioty nieprofesjonalne, więc wciąż słyszymy o wyłudzeniach i oszustwach dotykających seniorów. Dedykowane tej usłudze przepisy, regulujące ten rynek w sposób pełny i kompleksowy są konieczne – twierdzi.
Jednocześnie przypomina szereg kwestii, o których warto pamiętać podpisując umowę renty dożywotniej. Oto najważniejsze z nich.
Zweryfikuj firmę, z którą zamierzasz podpisać umowę
W przypadku umowy podpisywanej z firmą, warto sprawdzić jej status prawny, kapitał zakładowy, doświadczenie i kompetencje. Dobrze dowiedzieć się, czy jest zrzeszona w organizacjach branżowych np. Związku Przedsiębiorstw Finansowych oraz czy przestrzega norm etycznych np. Zasad Dobrych Praktyk ZPF lub tzw. „Dziesiątki EPPARG” – zbioru norm etycznych dla europejskich podmiotów ustanowionych w ramach największej brytyjskiej organizacji zrzeszającej firmy oferujące tą usługę (European Pensions and Property Asset Release Group). Warto zweryfikować jakie opinie na temat danej firmy krążą w Internecie, co piszą o niej media, czy w sieci nie ma negatywnych artykułów i ostrzeżeń innych konsumentów. Dobrze, jeżeli taka organizacja jest notowana na Giełdzie Papierów Wartościowych i jej wyniki finansowe są jawne (a co za tym idzie transparentne).
Sprawdź jakie są intencje osoby prywatnej
Łatwo powiedzieć, trudniej wykonać, zwłaszcza jeśli jest to osoba nieznajoma. Warto przypomnieć, że w obecnej sytuacji prawnej każdy może podpisać z seniorem umowę renty dożywotniej. Taką umowę mogą zawrzeć np. sąsiedzi, koledzy, dalsi znajomi lub nieznajomi. Wiele mówi się o nadużyciach, wyłudzeniach, źle skonstruowanych umowach, a w rezultacie seniorach, którzy stracili cały dorobek życia, czyli własne mieszkanie. Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że liczba umów zawieranych z profesjonalnymi podmiotami, czyli funduszami hipotecznymi to zaledwie 1 proc. całego rynku. Resztę stanowią kontrakty prywatne i tutaj należy wykazać się dużą czujnością.
Upewnij się, że będziesz dostawać pieniądze dożywotnio
To, że osoba prywatna chce zawrzeć z seniorem umowę i wypłacać mu świadczenia pieniężne nie musi od razu stanowić zagrożenia, ale warto sprawdzić intencje takiej osoby, jej wiarygodność, a przede wszystkim kondycję finansową. Mimo dobrych chęci wciąż najważniejsza jest gwarancja wypłacania świadczeń pieniężnych aż do śmierci (oraz odpowiednie zapisy w umowie, które to gwarantują). Fundusze hipoteczne wypłacają świadczenia dożywotnio, niezależnie od tego, czy senior będzie żył 5, 10, czy 25 lat. To zobowiązanie, którego osoby prywatne mogą nie unieść, zwłaszcza w tak długiej perspektywie czasu.
Zadbaj o formalności
Proces podpisania profesjonalnej umowy jest zazwyczaj wieloetapowy. Najpierw powinna być przeprowadzona wstępna wycena nieruchomości, a na jej podstawie prognoza renty dożywotniej. – Po wstępnej wycenie i prognozie przedstawiamy seniorowi propozycję umowy, którą może spokojnie przeanalizować, przemyśleć, zastanowić się. Jeżeli jest zainteresowany, to podpisujemy z nim umowę przedwstępną i zaczynamy kompletować wszystkie dokumenty potrzebne do podpisania umowy przyrzeczonej. Co ważne, zanim taka umowa przyrzeczona zostanie podpisana, powoływany jest niezależny rzeczoznawca majątkowy, który przygotowuje operat z dokładną wyceną nieruchomości. Umowa przyrzeczona jest podpisywana w formie aktu notarialnego – mówi Robert Majkowski, Prezes Funduszu Hipotecznego DOM. Podkreśla, że do oszacowania wysokości świadczeń wykorzystywany jest złożony model opracowany przez aktuariuszy i specjalistów z szeroką wiedzą finansową i prawną, a takich kompetencji nie posiadają zazwyczaj osoby prywatne.
Przeczytaj dokładnie umowę. Skonsultuj ją z kimś
Renta dożywotnia opiera się na instytucji Dożywocia (Kodeks Cywilny, art. 908-916) lub umowie Renty (Kodeks Cywilny, art. 903-907). – W umowie z funduszem znajduje się szereg zapisów gwarantujących seniorowi bezpieczeństwo. Najważniejszy jest zapis o służebności osobistej mieszkania. Dzięki niemu senior jest uprawniony do dożywotniego korzystania z lokalu. Kolejną ważną rzeczą jest uregulowanie kwestii dotyczących sytuacji, gdy jedna ze stron nie wywiązuje się z obowiązków określonych w umowie. Przykładowo – jeśli senior nie otrzymuje świadczeń pieniężnych lub innych świadczeń określonych w umowie dożywocia to ma prawo wytoczyć powództwo o zasądzenie tychże świadczeń (w przypadku świadczeń pieniężnych), a nawet może wystąpić o odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy. W wyjątkowych przypadkach umowa ta może zostać rozwiązana przez sąd – przypomina Robert Majkowski.
Przypilnuj, żeby świadczenia były wpisane do umowy
Wysokość świadczeń wyliczana w funduszach hipotecznych zależy od wielu czynników – przede wszystkim oczekiwanej długości życia, na którą – podobnie jak przy ustalaniu świadczeń emerytalnych wypłacanych przez ZUS – wpływ ma wiek i płeć seniora. Ważna jest również wartość nieruchomości, która będzie przedmiotem umowy. Co ważne – wysokość świadczeń jest wpisywana do umowy z funduszem. W przypadku umów z osobami indywidualnymi często strony „umawiają się” ustnie jaka będzie wysokość świadczeń, ale do umowy wpisują wartość zaniżoną – później trudno wyegzekwować świadczenia, które nie są regulowane ani w terminie ani w wysokości, którą się ustaliło.
